Rusya ve Ukrayna, global besin üretimi ve tedariğinde kıymetli bir rol oynuyorlar. Rusya dünyanın en büyük buğday ihracatçısıyken Ukrayna ise beşinci büyük ihracatçısı pozisyonunda. Birlikte, dünya arpa arzının yüzde 19’unu, buğdayın yüzde 14’ünü ve mısırın yüzde 4’ünü sağlayarak global tahıl ihracatının üçte birinden fazlasını oluşturuyorlar. Tıpkı vakitte kolza tohumu tedarikçisi konumundalar ve dünya ayçiçek yağı ihracat pazarının yüzde 52’sini oluşturmaktadırlar. Rusya’nın önder üretici olduğu global gübre arzı da hayli ağırlaştı.

Rusya-Ukrayna çatışması temelinde yeni global besin güvenliği senaryoları ithalatçı ülkeleri zorlayacak. Birleşmiş Milletler Besin ve Tarım Örgütü (FAO) Genel Yöneticisi QU Dongyu, Rusya ile Ukrayna savaşının tahıl üretiminde oluşan risklerle dünyanın bu mevzuda eza yaşayabileceğini bildirdi. Dongyu, “Ayçiçek yağı ve başka alternatif yağlar için ihracat beklentileri de belirsizliğini koruyor. Hindistan, Avrupa Birliği, Çin, İran ve Türkiye de dahil olmak üzere büyük ayçiçek yağı ithalatçıları, hurma, soya ve kolza tohumu yağları üzerinde yayılma tesiri oluşturabilecek, öteki tedarikçiler yahut başka bitkisel yağlar bulmak zorunda kalacaklar” sözlerini kullandı.

Dongyu, son iki yılda COVID-19 pandemisinin, global besin güvenliği bakımından dikkate alınması gereken birçok zorluğu ortaya çıkardığını, Rusya ve Ukrayna’da yaşananların da öteki bir değerli zorluğu beraberinde getirdiğini altını çizdi.

“Çatışma, besin güvensizliğinin artmasına neden olabilir”

Tahıl ve yağlı tohum üretiminde tedarik zinciri ve lojistikte Ukrayna ve Rusya kaynaklı aksamalar ve Rusya’nın ihracatına getirilen kısıtlamalar besin güvenliği açısından değerli tesirlere yol açacağını belirten Dongyu, “Bu, bilhassa buğday arzının yüzde 30’u yahut daha fazlası için Rusya ve Ukrayna’ya bağımlı elli ülke için geçerlidir. Birçoğu en az gelişmiş ülkeler yahut Kuzey Afrika, Asya ve Yakın Doğu’daki düşük gelirli, besin açığı olan ülkelerdir. Birçok Avrupa ve Orta Asya ülkesi, gübre arzının yüzde 50’sinden fazlası için Rusya pazarına bağlılar ve oradaki kıtlık gelecek yıla kadar uzayabilir.

2020’nin ikinci yarısından bu yana artış gösteren besin fiyatları, yüksek talep, girdi ve ulaşım maliyetleri ve limanlara ulaşımdaki kesintileri nedeniyle Şubat 2022’de tüm vakitlerin en yüksek düzeyine ulaştı. Örneğin, global buğday ve arpa fiyatları 2021 boyunca yüzde 31 arttı. Kolza yağı ve ayçiçek yağı fiyatları yüzde 60’dan fazla arttı. Yüksek talep ve değişken doğal gaz fiyatları da gübre maliyetlerini artırdı. Örneğin, değerli bir azotlu gübre olan üre fiyatı son 12 ayda üç kattan fazla artmıştır.

Çatışmanın yoğunluğu ve müddeti belirsizliğini koruyor. Bu iki büyük temel emtia ihracatçısının ziraî faaliyetlerindeki beklenen aksamalar, milletlerarası besin ve girdi fiyatlarının yüksek ve değişken olduğu bir vakitte, global olarak besin güvensizliğini önemli biçimde artırabilir. Çatışma, Ukrayna’da ziraî üretimi ve satın alma gücünü de kısıtlayarak mahallî olarak besin güvensizliğinin artmasına neden olabilir” dedi.

Alternatif yağlara yönelim artacak

Mevcut çatışmanın hem Rusya hem de Ukrayna’dan buğday ihracatında ani ve keskin bir düşüşe neden olabileceğini söyleyen Dongyu, “Diğer ihracatçıların bu boşluğu doldurup dolduramayacağı hala belirli değil. Kanada’da buğday stokları aslında azalıyor ve hükümet iç arzı sağlamaya çalışacağından ABD, Arjantin ve başka ülkelerden yapılan ihracatın sonlu olması olası.

Buğday ithalatına bağımlı ülkelerin, global arzlar üzerinde daha fazla baskı yaratarak düzeylerini yükseltmesi mümkündür. Mısır, Türkiye, Bangladeş ve İran, buğdaylarının yüzde 60’ından fazlasını Rusya ve Ukrayna’dan satın alan dünyanın önde gelen buğday ithalatçılarıdır ve hepsinin gözle görülür ithalatı vardır. Lübnan, Tunus, Yemen, Libya ve Pakistan da buğday tedariki için büyük ölçüde bu iki ülkeye bağımlıdır. Global mısır ticareti, Ukrayna’dan gelen ihracat kaybının öteki ihracatçılar tarafından doldurulmayacağı beklentileri ve yüksek fiyatlar nedeniyle küçülecek üzere görünüyor.

Ayçiçek yağı ve öbür alternatif yağlar için ihracat beklentileri de belirsizliğini koruyor. Hindistan, Avrupa Birliği, Çin, İran ve Türkiye de dahil olmak üzere büyük ayçiçek yağı ithalatçıları, hurma, soya ve kolza tohumu yağları üzerinde yayılma tesiri oluşturabilecek, öbür tedarikçiler yahut başka bitkisel yağlar bulmak zorunda kalacaklar” diye konuştu.

Siyaset teklifleri

FAO, global besin tedariğini tehdit eden bu olayları karşı izlenebilecek şu 5 siyaset teklifinde bulundu.

“Küresel besin ve gübre ticaretini açık tutun. Yerli ve global talepleri karşılamak için gerekli üretim ve pazarlama faaliyetlerini korumak için her türlü efor gösterilmelidir. Tedarik zincirleri çalışmaya devam etmeli, bu da hala hizmet veren bitkisel, hayvansal ve besin sürece altyapılarını ve tüm lojistik sistemleri korumak manasına geliyor.

Yeni ve daha çeşitli besin tedarikçileri bulun. Rusya ve Ukrayna’dan besin ithalatına bağımlı ülkeler şoku emmek için alternatif tedarikçiler aramalıdır. Ayrıyeten mevcut besin stoklarına güvenmeli ve insanların sağlıklı diyetlere erişimini sağlamak için yerli üretimlerini çeşitlendirmelidirler.
Ülke içinde yerlerinden edilmiş şahıslar de dahil olmak üzere hassas kümeleri destekleyin. Hükümetler hassas insanları korumak için toplumsal güvenlik ağlarını genişletmelidir. Ukrayna’da, gereksinimi olan insanlara ulaşmak için milletlerarası kuruluşlar devreye girmelidir. Dünya genelinde çatışma nedeniyle çok daha fazla insan yoksulluk ve açlığa itilecek ve onlara vaktinde ve iyi hedeflenmiş toplumsal müdafaa programları sunmalıyız.

Anlık siyaset reaksiyonlarından kaçının. Besin arz güvenliği için her türlü önlemi yürürlüğe koymadan evvel, hükümetler, memleketler arası piyasalar üzerindeki ihtimal tesirlerini göz önünde bulundurmak zorundadır. İthalat tarifelerindeki düşüşler yahut ihracat kısıtlamalarının kullanılması, her bir ülkenin besin güvenliği problemlerinin kısa vadede çözülmesine yardımcı olabilir, lakin global pazarlardaki fiyatları artıracaktır.

Piyasa şeffaflığını ve diyaloğu güçlendirin. Global piyasa şartları hakkında daha fazla şeffaflık ve bilgi, ziraî emtia piyasaları değişken olduğunda hükümetlerin ve yatırımcıların şuurlu kararlar almasına yardımcı olabilir. G-20’nin Ziraî Piyasa Bilgi Sistemi (AMIS) üzere teşebbüsler, objektif ve vaktinde piyasa değerlendirmeleri sağlayarak bu şeffaflığı artırmaktadır.”